Dựng lại “kịch bản” phát triển đường sắt Bắc - Nam

08/12/2011 | 13:53

Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam được kỳ vọng sẽ trở thành động lực thúc đẩy hơn nữa sự phát triển kinh tế, nhưng nếu tiến hành xây dựng cần đánh giá đến tác động môi trường, quy hoạch, khả năng huy động vốn, các vấn đề quản lý và khai thác…

Đó là những vấn đề được JICA và giới chuyên môn Việt Nam quan tâm bàn luận trong hội thảo Nghiên cứu các phương án phát triển đường sắt trên tuyến đường sắt Bắc-Nam giữa “các bên liên quan” vào qua qua (9/12).

Đề xuất xây dựng dự án cận cao tốc

Sau khi được Chính phủ cho phép là chủ Dự án hỗ trợ kỹ thuật lập báo cáo nghiên cứu khả thi dự án đầu tư xây dựng công trình đoạn Hà Nội - Vinh; TP.HCM - Nha Trang sử dụng vốn ODA của Chính phủ Nhật Bản, Tổng Công ty ĐSVN cùng với JICA triển khai công việc nghiên cứu, dựng lại kịch bản cho tuyến đường sắt Bắc- Nam trong tương lai.

Đại diện cấp cao của JICA tại Việt Nam

Theo ý kiến của “các bên liên quan”, mặc dù nhu cầu phát triển hệ thống vận tải khối lượng lớn hiện đại và hiệu quả trên hành lang trục Bắc-Nam là rất lớn nhưng cần nghiên cứu chi tiết hơn các vấn đề liên quan gồm: đánh giá tổng thể hệ thống và khả năng nâng cấp đường sắt hiện có cùng với việc đầu tư xây dựng hệ thống đường sắt cao tốc.

Ông Nagase Toshio - đại diện cấp cao Văn phòng JICA tại Việt Nam cho biết: “Do địa hình dài và hẹp, trục đường sắt Bắc-Nam chạy qua nhiều đô thị nên cần đường sắt vận chuyển. Theo dự báo của JICA, vận tải đường sắt đến năm 2030 sẽ tăng gấp 3 lần so với năm 2008. Với hệ thống đường sắt hiện tại có đáp ứng đủ được nhu cầu và khả năng vận tải? Bởi vậy, Việt Nam cần xây dựng hạ tầng giao thông trong những năm tới”.

Nhìn nhận về thực trạng đường sắt Bắc - Nam của chúng ta, ông Iwata Shizuo - Trưởng đoàn Đoàn nghiên cứu JICA nói rõ về hệ thống đường sắt Bắc-Nam cũ có cơ sở hạ tầng lạc hậu, hướng tuyến không phù hợp, thời gian chạy tàu nhanh nhất cũng mất hơn 30 tiếng nên thị phần vận tải cả về hành khách và hàng hóa đang mất dần.

Câu hỏi được đặt ra là có cần xây dựng tuyến mới không cần phải thông qua hệ thống khảo sát, nghiên cứu hệ thống đường sắt hiện có và đường sắt cao tốc? Chuyển đổi đường sắt hiện tại sang đường sắt cao tốc là không nên tuy nhiên cũng cần xem xét tất cả phương án để cải tạo tuyến này như thế nào cho phù hợp”.

Lý giải cho vấn đề này, ông Iwata Shizuo đưa ra các phươn án cải tạo hệ thống đường sắt hiện có thông qua việc phát huy năng lực vận tải nhờ đường đôi nâng mức độ tàu chạy để rút ngắn thời gian đạt hiệu quả khai tác cao.

“Tuy nhiên, khi nâng cấp đường đơn lên đường đôi chi phí đội lên rất lớn (cao gấp từ 9-15 lần) nên JICA đề xuất xây dựng dự án cận cao tốc theo từng đoạn tuyến, đặc biệt ưu tiên những đoạn tuyến có lượng hành khách đông như: Hà Nội - Vinh, TP.HCM - Nha Trang qua 5 lần khảo sát thực địa và nghiên cứu” - ông Iwata Shizuo cho biết.

Các điểm cần nghiên cứu đối với 2 đoạn tuyến phía Bắc và phía Nam này là phương án lựa chọn tuyến, nhà ga cũng như phương án không có tuyến và nhà ga. Trong đó, các khía cạnh môi trường và xã hội phải nhìn nhận là tầm quan trọng của công tác bảo tồn, giảm nhẹ thiên tai, ô nhiễm (những tác động tiềm tàng do tiếng ồn và rung chấn gây ra. Mục tiêu xã hội găn liền với các quy hoạch đô thị, các tác động đối với công tác tái định cư và thu hồi đất, tác động tiêu cực đối với các di sản văn hóa… Ngoài ra, phải nghiên cứu tính khả thi về mặt kỹ thuật đường sắt và kinh tế, tài chính.

Trước lập luận này, ông Đỗ Văn Hạt - Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển tư vấn đường sắt khẳng định: “Tuyến Hà Nội - Vinh, TP.HCM - Nha Trang mức độ khai thác hiện nay đã hết năng lực nên cần thiết phải xây dựng thêm nhanh thứ 2 bằng đường đôi cho đoạn này. Tuy nhiên, tuyến cũ sẽ vẫn quan trọng bởi chia sẻ vận chuyển hàng hóa và hành khách cự ly ngắn và tiếp nối các dịch vụ trong và sau khi xây dựng các đoạn tuyến cao tốc.

Riêng đoạn Vinh-Nha Trang vẫn không thể nâng cấp được bởi vướng vào các dự án phải vài năm nữa mới hoàn thành nên không thể vì lý do gì vừa xây xong lại nâng cấp lên 120km/giờ. Trong vòng 10-15 năm nữa vẫn phải chấp nhận chạy với tốc độ cao nhất 100km/giờ nên ít nhiều ảnh hưởng đến kế hoạch, hướng tuyến cao tốc Bắc-Nam,” ông Hạt khẳng định.

Sẽ tư nhân hóa dự án quốc gia

Với những quan điểm và phân tích nói trên, ông Nguyễn Đạt Tường, Tổng Giám đốc Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam cho rằng nghiên cứu của JICA chưa đưa ra số liệu cụ thể đánh giá cơ sở hạ tầng đường sắt Bắc - Nam khi thống kế của JICA cả nước có 1.047 đường ngang nhưng chưa tính đến đường ngang dân sinh, đường gom chưa được tổng hợp đầy đủ. Số lượng tàu chạy là đôi hay đơn trên trục trong một ngày/đêm cũng chưa rõ ràng.

Ngoài ra, qua bản nghiên cứu báo cáo dự án, ông Tường quan ngại khoản chi phí nâng cấp cải toạn tuyến đường sắt cũ theo dự kiến của JICA chỉ 1,5-1,8 tỷ đồng là không đủ.

“Theo ước tính sơ bộ cho việc nâng cấp nền đường ray tàu và vi phạm hành lang an toàn giao thông đường sắt thì chi phí đã đội lên rất nhiều lần. Vậy trong báo cáo JICA có tính đến việc đó. Việc mở rộng đường đôi cho cao tốc càng phải tính toán chi tiết?” - ông Tường nghi ngại.

Ông Trần Quốc Đông - Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam

Đánh giá cao dự án phát triển đường sắt giúp điều chỉnh hoàn thiện quy hoạch phát triển kinh tế-xã hội hành lang Bắc - Nam và cho rằng “cách đặt vấn đề” nghiên cứu dự án là phù hợp, nhưng Tiến sỹ Khuất Việt Hùng - nhóm nghiên cứu Trường Đại học Giao thông Vận tải quan tâm đến vấn đề công nghệ, nếu xây dựng thì khi hoàn thành Việt Nam có làm chủ và đảm nhận được, đồng thời có thể nhân rộng ra các tuyến tiếp theo bởi nếu tuyến nào cũng nhờ Nhật Bản sang nghiên cứu, đầu tư mua sắm triển khai công nghệ thì sẽ không tốt.

Vấn đề tháo gỡ những khó khăn về vốn, ông Trần Quốc Đông, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam khẳng định: “Đường sắt cao tốc Bắc - Nam là dự án quốc gia quy mô lớn nên chắc chắn sẽ hấp dẫn đối với tư nhân đang tìm kiếm cơ hội đầu tư. Đường sắt không phải là gánh nặng của ngân sách Nhà nước vì mọi thành phần kinh tế, doanh nghiệp có thể tham gia đầu tư phát triển ngành”.

Nhìn nhận về thực tế và những nghiên cứu của JICA, Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Ngô Thịnh Đức khẳng định, việc đánh giá, khảo sát về dự án đường sắt cũ và đường sắt cao tốc Bắc - Nam là cần thiết, bởi đây là một trong những dự án rất lớn của ngành giao thông cũng như của đất nước.

Tuy nhiên, Thứ trưởng yêu cầu cần phải đưa ra tổng thể bối cảnh dự án chậm nhất vào cuối tháng 12/2012 để so sánh chi tiết, kỹ thuật đường sắt hiện có với đường sắt mới. Đường sắt có thể thêm một hoặc hai đường ray khổ 1.435mm, mọi phương án được lật đi lật lại, không thể nói làm luôn được mà cần có sự nghiên cứu thấu đáo từ các địa phương nơi có đường sắt đi qua.